تولید مثل در انسان قسمت اول

توانایی تولید مثل یكی از ویژگی‌های جانداران است. معمولا" پس از آن‌كه موجودات زنده به حدی از رشد و نمو و بلوغ رسید، تولید مثل كرده موجودی هم‌نوع خود به وجود می‌آورند. تولید مثل بقای نوع موجود زنده را تأمین می‌كند. تقسیم و تكثیر سلول‌ها و جانداران تك سلولی نسبتا" ساده است، ولی در موجودات پر سلولی تولید مثل صورت‌های مختلف و پیچیده‌تری دارد. مسائل مربوط به تولید مثل و نمو جنین از مهم‌ترین و جالب‌ترین مسائل زیست‌شناسی است.

به طور كلی، در موجودات زنده تولید مثل به دو صورت جنسی و غیرجنسی انجام می‌شود.

تولید مثل غیرجنسی به حالتی گفته می‌شود كه بخشی از بدن موجود زاینده جدا شده فرد جدیدی را به وجود آورد. بدیهی است كه در این حالت دو جنس نر و ماده در تكثیر شركت ندارند. در تولید مثل غیر جنسی، كه برای انجام آن وجود یك فرد كافی است، صفات وراثتی موجود زاینده بدون تغییر به افراد جدید منتقل می‌شود و موجوداتی كاملا" نظیر موجود اولیه تولید می‌گردند. تكثیر به وسیله قلمه زدن یا خواباندن ساقه در زیر خاك، كه در بعضی گیاهان انجام می‌شود، نوعی تكثیر غیر جنسی است. در جانوران نیز موارد متعددی از تكثیر غیر جنسی دیده می‌شود؛ مثلا" جانوران تك سلولی، مرجان‌ها و بعضی كرم‌ها به همین صورت تولید مثل می‌كنند.

در تولید مثل جنسی، دو سلول نر و ماده كه سلول‌های جنسی ( گامت ) نامیده می‌شوند با یكدیگر تركیب شده سلول واحدی به نام سلول تخم را به وجود می‌آورند و سلول تخم با نمو و تقسیمات متوالی موجود تازه‌ای را می‌سازد. در موجوداتی كه به طریق جنسی تولید مثل می‌كنند، هر یك از دو سلول جنسی نر و ماده دارای بخشی از صفات وراثتی موجود آینده‌اند و از جمع شدن هسته‌های این دو نوع سلول، در سلول تخم، تركیب جدیدی به وجود می‌آید. بنابراین در موجوداتی كه به طریق جنسی تكثیر می‌یابند افراد هر نسل نسبت به والدین خود دارای تركیب متفاوتی هستند.

تقسیم میتوز و تقسیم میوز

تقسیم به طریقه میتوز باعث ایجاد سلول‌هایی می‌گردد كه در هسته آن‌ها تعداد و نوع كروموزوم‌ها یك‌سان باقی می‌مانند و صفات ارثی را عینا" منتقل می‌كنند. به چنین تقسیمی، تقسیم میتوز می‌گویند.

منشاء موجودات پرسلولی تنها یك سلول 2N كروموزومی(دیپلوئید)، یعنی سلول تخم لقاح یافته، است. با تقسیمات مكرر میتوزی، جنینی بوجود می‌آید كه از میلیون‌ها سلول 2N كروموزومی ساخته شده است. در سیر تكامل جنین دو دسته سلول از میان سلول‌های 2N كروموزومی جدا می‌شوند: یكی سلول‌های سوماتیك یا بدنی و دیگری سلول‌های ژرمینال یا زاینده.

سلول‌های سوماتیك 2N كروموزومی باقی می‌مانند كه منشاء بافت‌ها و اعضای بدن هستند. اما سلول‌های ژرمینال، در غدد تناسلی یا گوناد‌ها باقی می‌‌مانند و بعد گامت‌ها را به وجود می‌آورند. این سلول‌ها ابتدا 2N كروموزومی(دیپلوئید) هستند، ولی در غدد جنسی به طریق خاص( از یك سلول 2N كروموزومی چهار سلول N كروموزومی تولید می‌شود.) تقسیم می‌شوند و سلول‌های N كروموزومی(هاپلوئید) را به وجود می‌آورند. این طریقه تقسیم را تقسیم به روش میوز می‌گویند.

سلول‌های جنسی

معمولا" در تولید مثل جنسی هر یك از دو غده ی جنسی (گوناد) نر یا ماده در بدن یك فرد وجود دارد و دو جنس از یكدیگر مجزا و متمایزند. این حالت را، كه در اغلب جانوران و بعضی گیاهان مشاهده می‌شود، حالت جداجنسی یا دوجنسی می‌نامند. در بعضی دیگر از جانوران و گیاهان، یك فرد دارای هر دو نوع غده‌ی جنسی نر و ماده است و به این حالت نرمادگی گفته می‌شود.

در هر دو صورت، سلول جنسی نر یا اسپرماتوزوئید در غده‌های نر یا بیضه‌ها، و سلول جنسی ماده یا اوول در غده‌ی جنسی ماده یا تخمدان ساخته می‌شود. سلول‌هایی را كه منشاء گامت‌ها هستند سلول زاینده یا ژرمینال می‌نامند. بقیه سلول‌های بدن را سلول‌های بدنی یا سوماتیك می‌نامند. به سخن دیگر ژرمینال مسئول ایجاد نسل‌های آینده و سوماتیك مسئول سازنده اندام‌ها و دستگاه‌های بدن، به جز غدد جنسی، است.

مجموعه‌ی تغییرات و تحولاتی را كه در یاخته‌های ژرمینال پدیدار شده منجر به تولید گامت‌ها می‌شود گامتوژنز یا گامت‌زایی گویند. چگونگی به وجود آمده گامت نر را اسپرماتوژنز یا اسپرم‌زایی، و نحوه‌ی تشكیل گامت ماده را اوئوژنز یا تخمك‌زایی می‌نامند.